"พิธีจองเปรียง" คืออะไร พระราชพิธีเดือนสิบสอง ต้นแบบ “ลอยกระทง” ยุคปัจจุบัน

จากกระแสฟีเวอร์ บุพเพสันนิวาส ที่เคยเป็นละครที่สร้างปรากฏการณ์ในประเทศไทย เมื่อปี 2561 ที่มีผู้ชมมากที่สุดติดงอมแงมกันทั่วบ้านทั่วเมือง กระทั่ง ละคร พรหมลิขิต หรือ (บุพเพสันนิวาส2) เป็นละครภาคต่อ ในตอนที่จะกำลังออกอากาศ คืนวันจันทร์ที่ 20 พฤศจิกายน 2566 นี้ ที่พ่อริดและแม่พุดตานได้พูดถึงการเตรียมไปเที่ยว งานจองเปรียง หรือ พิธีจองเปรียง ซึ่งเป็นพิธีโบราณ คาดว่าคนในยุคปัจจุบันหลายๆ คน อาจไม่เคยได้ยินหรือไม่เคยรู้เรื่องราวประวัติศาสตร์ที่เกิดขึ้นว่ามีที่มาอย่างไร 

พิธีจองเปรียง คืออะไร เริ่มขึ้นตั้งแต่เมื่อไหร่

พิธีจองเปรียง เป็นพิธีบูชาไฟถวายสิ่งศักดิ์สิทธิ์ทางพุทธศาสนาในสมัยอยุธยา โดยจะจัดขึ้นในเดือนสิบสองของทุกปี ในช่วงเวลาที่น้ำนองเต็มตลิ่งที่เราคุ้นหูกันนั่นเอง

โดยพิธีนี้มีต้นแบบมาจาก ทิวาลี พิธีบูชาไฟของศาสนาพราหมณ์-ฮินดู ซึ่งว่ากันว่าเป็นพิธีที่สืบเนื่องมาจากบ้านเมืองดั้งเดิม คือเมืองพระนครหลวง หรือ นครธม ในกัมพูชา ตั้งแต่ก่อนสมัยอยุธยา

ในสมัยอยุธยา พิธีจองเปรียง ลดชุดลอยโคมลงน้ำ ซึ่งอาจเข้าใจได้ว่าเป็นพิธีเดียวกันทั้งหมด แต่ในความเป็นจริงแล้ว คือ พิธีนี้มี 2 กิจกรรมในคราวเดียวกัน

• จองเปรียง หรือ ลดชุด โดย จอง มาจากคำเขมรว่า “จง” (อ่าน จอง) แปลว่า ผูก, โยง ในที่นี้หมายถึง ดูแลประคับประคองให้มีแสงสว่าง เช่น เลี้ยงไฟไม่ให้ดับ ตรงกับ “ตาม” ในคำว่า “ตามไฟ” 

(ผู้รู้ภาษามอญว่าจอง แปลว่า เผา) เปรียง มาจากคำเขมรว่า “เปฺรง” (อ่านว่า เปรง) แปลว่า น้ำมัน

• จองเปรียง จึงหมายถึง ดวงไฟตามประทีปสว่างไสวที่ได้จากการจุดไฟเผาน้ำมัน แล้วชักด้วยสายรอกยกโคมไฟขึ้นไปแขวนตามเสา ระเบียง ชายคา ส่วน ลดชุด หมายถึง ชุดดวงไฟที่ลดขนาดเล็กลง แล้วจัดวางเรียงเป็นแถว โดยจะวางเรียงไว้ที่ช่องที่เจาะไว้ตามผนังกำแพงเมือง หรือกำแพงวัง และจะมีการการลอยโคมในน้ำ หรือเทียบได้กับ ลอยกระทง แบบในปัจจุบันนั่นเอง

ทั้งนี้สำหรับพิธีลอยกระทง เป็นประเพณีของไทยที่ปฏิบัติสืบต่อกันมาแต่โบราณ งานลอยกระทงเริ่มทำตั้งแต่กลางเดือน 11 ถึงกลางเดือน 12 ซึ่งเป็นฤดูน้ำหลาก น้ำจะเต็มสองฝั่งแม่น้ำ ที่นิยมมากคือ ช่วงวันเพ็ญเดือน 12 เพราะพระจันทร์เต็มดวงทำให้แม่น้ำใสสะอาด แสงจันทร์ส่องเวลากลางคืน เป็นบรรยากาศที่สวยงาม เหมาะแก่การลอยกระทง

เดิมพิธีลอยกระทงเรียกว่า พระราช พิธีจองเปรียง ชักโคม ลอยโคม ซึ่งเป็นพิธีของพราหมณ์ เพื่อบูชาพระเป็นเจ้าทั้งสาม คือ พระอิศวร พระนารายณ์และพระพรหมครั้นคนไทยรับนับถือพระพุทธศาสนาก็ทำพิธียกโคมเพื่อบูชาพระบรมสารีริกธาตุพระจุฬามณี ณ สวรรค์ชั้นดาวดึงส์ ลอยโคมบูชาพระพุทธบาท ณ หาดทรายแม่น้ำนัมมทานที ประเทศอินเดีย

ข่าวที่เกี่ยวข้อง

• 'งานลอยกระทง 66' มัดรวมพิกัดสถานที่จัดงานทั่วประเทศ ใกล้ที่ไหน ไปที่นั่น!
• กทม. เปิดสวนสาธารณะ 34 แห่ง ลอยกระทง 27 พ.ย. ใช้กระทงธรรมชาติ 1 ครอบครัว 1 กระทง
• Yes or No ลอยกระทงแบบไหนดีต่อสิ่งแวดล้อม? รวมมิตรกระทงรักษ์โลก