จะเป็นยังไง.. หากโลกนี้ไม่มี 'พลาสติก' เราจะใช้ชีวิตได้ไหม

พลาสติกเคยเป็นหนึ่งใน 'สิ่งประดิษฐ์ที่ดีที่สุด' ที่มนุษย์คิดค้นขึ้นมา

ครั้งหนึ่ง 'พลาสติก' เคยเป็นสิ่งประดิษฐ์ที่ปฏิวัติอุตสาหกรรมของทั้งโลกให้ก้าวหน้าขึ้นอย่างรวดเร็ว เป็นทั้งจุดเริ่มต้นของความสะดวกสบายในชีวิต กระตุ้นการเติบโตของเศรษฐกิจในระดับโลก และช่วยพัฒนาการแพทย์อย่างก้าวกระโดด

เมื่อปี 1907 นักเคมีชาวเบลเยียม ลีโอ เฮนดริกค์ เบเคอร์ลันด์ ได้คิดค้นเบคิไลต์ (Bakelite) หรือพลาสติกสังเคราะห์ 100% ชิ้นแรกของโลก โดยคาดว่ามันจะช่วยแก้ปัญหาสิ่งแวดล้อมที่ถูกคุกคามจากภาคอุตสาหกรรม เช่น ถุงกระดาษที่ทำให้มีการตัดไม้ทำลายป่ามากขึ้น หรือผลิตภัณฑ์ที่ต้องใช้งาช้างและหนังสัตว์

แน่นอนว่า 'พลาสติก' ซึ่งผลิตง่าย มีความทนทาน และน้ำหนักเบา ได้กลายเป็นส่วนประกอบที่สำคัญที่สุดของอุตสาหกรรมทั่วโลก ตั้งแต่บรรจุภัณฑ์สำหรับอาหาร เสื้อผ้า ข้าวของเครื่องใช้ ยานพาหนะ ไปจนถึงเครื่องมือทางการแพทย์ และเป็นวัสดุที่ยังได้รับความนิยมมาจนถึงปัจจุบัน แต่อีกด้าน มันก็กลายเป็นสาเหตุของวิกฤติสิ่งแวดล้อมที่ถูกสะสมมาเรื่อยๆ นับร้อยปี

จากนวัตกรรมเปลี่ยนโลก สู่ปัญหาสิ่งแวดล้อม

มันเกือบจะสายเกินไปในตอนที่มนุษย์รู้ความจริงว่า พลาสติกแต่ละชิ้นอาจใช้เวลาย่อยสลายนานถึง 500 ปี แต่จนถึงตอนนี้เพิ่งผ่านมาเพียง 118 ปี นับตั้งแต่พลาสติกถูกคิดค้น และมนุษย์ได้ผลิตพลาสติกขึ้นมาแล้วมากกว่า 1 หมื่นล้านตัน ซึ่งหากนำมากองรวมกันที่เดียวอาจมีขนาดใหญ่กว่ายอดเขาเอเวอเรสต์ 

นั่นหมายความว่า 'พลาสติกชิ้นแรกของโลก' ก็ยังคงไม่ถูกย่อยสลาย รวมถึงอีก 'หลายล้านล้านล้านชิ้น' หลังจากนั้น และหากเราจะรอไปอีก 500 ปี โลกนี้คงเต็มไปด้วยขยะพลาสติกจนมนุษย์ไม่สามารถมองเห็นพื้นดินใต้ฝ่าเท้าได้อีก ถึงตอนนี้มนุษย์ก็ได้ตระหนักว่า ปัญหาจากพลาสติกนั้นใหญ่โตและเลวร้ายกว่าที่เราคิดไว้

หนึ่งในตราบาปของเราคือการที่ขยะจำนวนมหาศาลเหล่านี้แทบจะไม่ได้ถูกนำไปรีไซเคิลหรือกำจัดอย่างเหมาะสม แต่ส่วนใหญ่ลงเอยในมหาสมุทร คุกคามสัตว์ทะเลที่เข้าใจผิดคิดว่ามันเป็นอาหาร หรือสัตว์ที่ต้องเติบโตอย่างเจ็บปวดจากขยะพลาสติกที่พันรัดรอบลำตัว ยังไม่นับรวมสารเคมีในพลาสติกที่กระทบต่อสุขภาพของมนุษย์และสิ่งมีชีวิต และที่เลวร้ายที่สุดคือ 'ไมโครพลาสติก' ที่มองไม่เห็น กำจัดไม่ได้ ปนเปื้อนในทุกที่ กลายเป็นภัยเงียบที่ทำลายระบบนิเวศอย่างร้ายแรง 

แล้วจะเป็นยังไง หากโลกนี้ไม่เคยมีการคิดค้น 'พลาสติก'

หากย้อนเวลากลับไปเพื่อยุติการผลิตพลาสติกในวันนั้น โลกของเราในวันนี้คงต่างออกไปจากหน้ามือเป็นหลังมือ เช่น อากาศสะอาดมากขึ้น มหาสมุทรที่เต็มไปด้วยสัตว์ทะเล ผู้คนมีสุขภาพที่ดีขึ้น แต่วิถีชีวิตและความเจริญรุ่งเรืองของมนุษย์ก็อาจจะถดถอยลงอย่างน่าตกใจเช่นกัน

หากลองมองไปรอบตัว แทบจะทุกสิ่งที่เรามองเห็นล้วยมีส่วนผสมของ 'พลาสติก' ไม่มากก็น้อย ทั้งยังเป็นส่วนผสมสำคัญที่ทำให้วัสดุมีความทนทาน ยืดหยุ่น หรือแม้แต่สามารถทำให้สิ่งประดิษฐ์มหัศจรรย์ถูกผลิตขึ้นได้จริง เช่น คอมพิวเตอร์ โทรศัพท์ ระบบไฟฟ้า หรือทำให้สินค้าหลายรายการมีราคาถูกลงกว่าเดิมจนคนทั่วไปสามารถจับต้องได้ เช่น รถยนต์

พลาสติกยังนับเป็นวัสดุที่สร้างคุณประโยชน์ทางการแพทย์อย่างยิ่งใหญ่ ซึ่งอาจหมายถึงการได้ช่วยชีวิตผู้คนนับล้านให้รอดจากโรคร้าย และความก้าวหน้าทางเศรษฐกิจ เทคโนโลยี และวัฒนธรรม ตลอดระยะเวลานับร้อยปีที่ผ่านมาอาจจะเกิดขึ้นไม่ได้เลยหากขาดการมาถึงของพลาสติก

นั่นหมายความว่า ไม่ใช่พลาสติกทุกชิ้นที่ถูกนับเป็น 'ผู้ร้าย' ในอุบัติการณ์โลกร้อน แต่ความจริงแล้วเป็นความผิดพลาดจากกลยุทธ์ทางการตลาดต่างหาก ที่หลอกให้มนุษย์ทั้งโลกเข้าใจผิดว่า วัสดุที่แข็งแรงทนทานเหล่านี้ คือสินค้าที่ต้อง 'ใช้แล้วทิ้ง' เพื่อให้เกิดการกลับไปซื้ออีกครั้ง จนกลายเป็นขยะที่เกิดจากความฟุ่มเฟือยโดยไม่จำเป็น

ตอนนี้ยังทันไหมที่จะ 'เลิกใช้พลาสติก' 

คงเป็นไปไม่ได้ หากเปลี่ยนจะให้มนุษย์ทุกคนบนโลกเลิกใช้พลาสติกอย่างเด็ดขาด แต่เป้าหมายที่สำคัญคือการ 'ลดปริมาณ' ของขยะพลาสติกให้เหลือน้อยที่สุด ซึ่งเรามีทางเลือกมากกว่าที่คิด ไม่ว่าจะเป็นการนำกลับมาใช้ซ้ำ การใช้บรรจุภัณฑ์อาหารที่สามารถใช้งานได้หลายครั้ง ไปจนถึงการมองหา 'วัสดุทางเลือก' ที่สามารถใช้งานทดแทนพลาสติกได้

แน่นอนว่าการเปลี่ยนแปลงเหล่านี้สามารถเริ่มต้นจากระดับปัจเจกบุคคล จากการเปลี่ยนแปลงที่ละน้อยในชีวิตประจำวัน แต่มันอาจจะไม่มีความก้าวหน้าที่เพียงพอจะฟื้นฟูความเสียหายของโลกเลย หากขาดความร่วมมือจากภาคธุรกิจ อุตสากรรม และรัฐบาลจากทั่วโลก