นวัตกรรมตรวจ โรคพยาธิใบไม้ในตับ และ โรคพยาธิเส้นด้าย ง่ายเร็ว ชุดแรกของโลก

มหาวิทยาลัยขอนแก่น และ สำนักงานคณะกรรมการส่งเสริมวิทยาศาสตร์ วิจัยและนวัตกรรม (สกสว.) สร้างนวัตกรรมอุทิศต่อสังคม ชุดทดสอบโรคพยาธิใบไม้ในตับ และ ชุดทดสอบโรคพยาธิเส้นด้าย แบบรวดเร็ว ชุดแรกของโลก ที่จะเป็นประโยชน์กับวงการแพทย์ โดยเฉพาะนักเทคนิคการแพทย์ ที่จะนำชุดทดสอบโรคฯ ดังกล่าวไปใช้ประโยชน์ใน รพ.สังกัดกระทรวงสาธารณสุข ตลอดจน นักศึกษา อาจารย์ นักวิจัย

ศาสตราจารย์ ดร.วันชัย มาลีวงษ์ นักวิจัยจากภาควิชาปรสิตวิทยา คณะแพทยศาสตร์ ม.ขอนแก่น เมธีวิจัยอาวุโส สกว. เปิดเผยข้อมูลชุดทดสอบโรคพยาธิใบไม้ตับและชุดทดสอบโรคพยาธิเส้นด้ายแบบรวดเร็วว่า เป็นนวัตกรรมจากโครงการวิจัยซึ่งได้รับการสนับสนุนภายใต้ทุนศาสตราจารย์วิจัยดีเด่น สกสว. จาก มหาวิทยาลัยขอนแก่นและ สกสว.

ชุดทดสอบโรคพยาธิใบไม้ในตับ

ในแต่ละปีโรคพยาธิใบไม้ตับและมะเร็งท่อน้ำดี เป็นปัญหาคร่าชีวิตคนไทยโดยเฉพาะชาวอีสานอัตราสูงสุดของโลก มีประชากรภาคอีสานที่เสียชีวิตจากมะเร็งท่อน้ำดี ปีละกว่าสองหมื่นคน และ อีกกว่า 6 ล้านคน ติดเชื้อพยาธิใบไม้ตับ จากการบริโภคอาหาร โดยเฉพาะก้อยปลาที่มีระยะติดต่อของพยาธิใบไม้

การติดพยาธิซ้ำหลายครั้งร่วมกับปัจจัยก่อมะเร็งอื่น ทำให้เกิดการอักเสบของท่อน้ำดี จนเกิดโรคมะเร็งท่อน้ำดี ที่ผ่านมารัฐต้องสูญเสียงบประมาณไปกับการรักษาพยาบาลจำนวนมาก ในขั้นตอนการตรวจคัดกรองเพื่อติดตามหาผู้ติดเชื้อพยาธิ โดยการตรวจอุจจาระ ต้องใช้บุคลากรนักปรสิต ใช้เวลานาน และในรายที่ติดเชื้อเรื้อรัง จะไม่สามารถตรวจพบไข่พยาธิในอุจจาระได้ นอกจากนี้ การตรวจคัดกรองด้วยอัลตร้าซาวน์ตับในบุคคลกลุ่มเสี่ยง ก็มีค่าใช้จ่ายสูง

ชุดทดสอบโรคพยาธิใบไม้ตับ ผลิตด้วยมาตรฐาน ISO 13485 ถือเป็น นวัตกรรมชุดทดสอบแบบรวดเร็วที่ทันสมัยชุดแรกของโลก ใช้วินิจฉัยโรคพยาธิใบไม้ตับ ทั้งชนิด โอพิสทอร์คิส วิเวอรินี่ ที่พบในคนไทย และ ชนิดคลอนอร์คิส ไซเนนสิส ที่พบในจีน เกาหลี และเวียดนาม

ด้วยเทคนิค แลทเทอรัลโฟลว์ (Lateral flow) คล้ายชุดตรวจการตั้งครรภ์ ที่ใช้ตรวจหาแอนติบอดีในน้ำเลือดของคน ทำให้ใช้งานง่าย สะดวก อ่านผลด้วยตาเปล่า ณ จุดทดสอบ ไม่ต้องอาศัยเครื่องมือราคาแพง บุคลากรในห้องปฏิบัติการทั่วไปสามารถใช้ชุดทดสอบได้ โดยไม่จำเป็นต้องใช้ผู้เชี่ยวชาญเฉพาะทาง

ชุดทดสอบโรคพยาธิเส้นด้าย

ประเทศไทยพบผู้ป่วย โรคพยาธิเส้นด้าย หรือ โรคพยาธิสตรองจิลอยด์ในคน (พยาธิตัวกลมขนาดเล็กในลำไส้คน) จำนวนมากในทุกภาคของไทย บางพื้นที่พบความชุกสูงถึง 60 เปอร์เซ็นต์ โดยผู้ป่วยจะมีอาการท้องร่วงเรื้อรัง ดูดซึมสารอาหารผิดปกติ ร่างกายขาดสารอาหารที่จำเป็น เกิดภาวะทุโภชนาการ

ข้อควรระวังของโรคพยาธิเส้นด้าย ในรายที่มีภาวะภูมิต้านทานต่ำ เช่น เปลี่ยนถ่ายอวัยวะ เป็นโรคทางภูมิคุ้มกัน หรือ กินยาชุดแก้ปวดเมื่อยที่มีสเตียรอยด์เป็นประจำ หากวินิจฉัยไม่ได้ จะทำให้ติดเชื้อรุนแรงนอกลำไส้ เกิดภาวะแทรกซ้อนจนเสียชีวิตได้

กรณีผู้ป่วยได้รับยาฆ่าพยาธิแต่ไม่หายขาด หรือ ตรวจอุจจาระไม่พบ แพทย์สามารถใช้ชุดทดสอบนี้เพื่อเพิ่มความมั่นใจ ก่อนรักษาด้วยยากลุ่มสเตียรอยด์ได้

ชุดทดสอบนี้ผลิตด้วยมาตรฐาน ISO 9001 (2015) และ ISO 13485 ในประเทศไทย ด้วยเทคนิคแลทเทอรัลโฟลว์ คล้ายชุดตรวจการตั้งครรภ์ อ่านผลด้วยตาเปล่าได้ภายใน 15 นาที

ปัจจุบัน ชุดทดสอบโรคพยาธิเส้นด้าย และ ชุดทดสอบโรคพยาธิใบไม้ตับ ทั้ง 2 ผลงานนี้ถือเป็น ชุดทดสอบแบบรวดเร็วทันสมัยชุดแรกของโลก ถือเป็นความสำเร็จในการผลิตนวัตกรรมชุดทดสอบ เพื่อวินิจฉัยโรคพยาธิใบไม้ตับและโรคพยาธิเส้นด้าย ที่สามารถนำไปใช้ช่วยสนับสนุนการวินิจฉัยโรคได้อย่างถูกต้อง แม่นยำ มีผลงานวิจัยตีพิมพ์ในวารสารระดับนานาชาติรับรอง

ที่ผ่านมาได้มีการนำไปใช้ในห้องปฏิบัติการโรงพยาบาลในชนบทของประเทศไทยและประเทศภูมิภาคลุ่มน้ำโขงแล้ว โดยปัจจุบัน บริษัท เคสเทรล ไบโอไซเอ็นซ์ (ประเทศไทย) ได้รับสิทธิ์จาก สกสว. และ มหาวิทยาลัยขอนแก่นในการผลิตเชิงพาณิชย์เพื่อจำหน่ายทั้งในและต่างประเทศ