แม่น้ำกกปนเปื้อนสารหนู เกษตรจังหวัดยันใช้ทำนาได้ต้องปรับดิน

เมื่อวันที่ 11 มิ.ย. 68 นายชรินทร์ ทองสุข ผู้ว่าราชการจังหวัดเชียงราย พร้อมด้วยนายอำเภอและเกษตรจังหวัด ลงพื้นที่พบเกษตรกรผู้ทำนา ณ หมู่ที่ 8 บ้านไตรแก้ว ต.เวียงเหนือ อ.เวียงชัย จ.เชียงราย โดยระบุว่า ผลการตรวจสอบจากสำนักงานสิ่งแวดล้อมและควบคุมมลพิษที่ 1 (สคพ.1) จ.เชียงใหม่ ยืนยันว่า ในน้ำแม่น้ำกกมีการตรวจพบสารหนูเกินค่ามาตรฐานในบางจุด ซึ่งระดับการปนเปื้อนมีความแตกต่างกัน และย้ำว่าหน่วยงานรัฐไม่ได้ปิดบังข้อมูล มีการเปิดผลการตรวจสอบทุกเดือน ข้อมูลที่ถูกต้องควนมาจากหน่วยงานรัฐที่ตรวจสอบผ่านเครื่องมือที่มีมาตรฐานและมีอำนาจหน้าที่ตามกฎหมาย

ผู้ว่าฯ ยืนยันว่า น้ำประปาจากการประปาภูมิภาคสาขาเชียงราย และประปาหมู่บ้านที่ใช้น้ำจากแม่น้ำกก เป็นน้ำประปาที่ผลิตมีคุณภาพปลอดภัยตามเกณฑ์มาตรฐาน และสามารถใช้อุปโภคบริโภคได้ตามปกติ

ส่วนแม่น้ำกกยังสามารถใช้สำหรับการเพาะปลูกได้หรือไม่ เกษตรจังหวัดเชียงราย กล่าวว่า ปัจจัยสำคัญที่จะช่วยจำกัดการแพร่กระจายของสารหนูจากน้ำเข้าสู่พืช คือ “การปรับปรุงคุณภาพดินให้มีค่าความเป็นกรด-ด่าง (pH) ที่เหมาะสม” โดยเฉพาะค่า pH 6.5 ขึ้นไป จะช่วยลดการดูดซึมโลหะหนักเข้าสู่พืชผลได้อย่างมีประสิทธิภาพ เนื่องจากผลการตรวจสอบล่าสุดพบว่า ปริมาณสารหนูในพืชและสัตว์น้ำที่เก็บตัวอย่างในแม่น้ำกกนั้น “ไม่เกินค่ามาตรฐาน”

ด้าน ดร.สืบสกุล กิจนุกร อ.ประจำสำนักวิชานวัตกรรมสังคม มหาวิทยาลัยแม่ฟ้าหลวง ทำหนังสือถึง น.ส.ธีรรัตน์ สำเร็จวาณิชย์ รมช.มหาดไทย ความเป็นห่วงเรื่องการเกษตรและห่วงโซ่อาหารในลุ่มน้ำกก สาย รวก โขง จากกรณีที่ผู้ว่าฯ พร้อมเกษตรจังหวัดกล่าวถึงประเด็นดังกล่าว มีข้อสังเกตและคำถามดังนี้

• หากท่านยืนยันว่าน้ำกกยังใช้ในการเกษตรได้ โดยต้องปรับค่า pH คำถามคือ ท่านมีแผนการ ขั้นตอน วิธีการ งบประมาณ บุคลากร และระยะเวลาส่งเสริมให้เกษตรกรปรับค่า pH ในแปลงเกษตรของพวกเขาทั้งหมดนับแสนไร่ได้อย่างไร ในขณะที่มีน้ำกกไหลเข้าแปลงเกษตรแทบตลอดเวลา
• กรณีที่อ้างอิงผลการตรวจเกี่ยวกับการตรวจพืชและสัตว์น้ำที่ใช้แม่น้ำกก พบปริมาณสารหนูในพืชและสัตว์น้ำที่เก็บตัวอย่างนั้น “ไม่เกินค่ามาตรฐาน” ท่านต้องเปิดเผยผลการตรวจให้ประชาชนเข้าถึงทั้งหมด เนื่องจากประชาชนไม่เคยเห็นผลการตรวจที่ท่านใช้อ้างอิง อีกทั้งไม่มีเวปไซต์เข้าไปดาวน์โหลดเอกสารฉบับเต็มและฉบับย่อได้เลย แตกต่างจากที่กรมควบคุมมลพิษที่ตรวจน้ำและตะกอนดิน ที่สามารถเข้าถึงข้อมูลได้ตลอดเวลา
• ปริมาณสารหนูในพืชและสัตว์น้ำที่เก็บตัวอย่างนั้น “ไม่เกินค่ามาตรฐาน” คือผลของการตรวจ ณ วันและเวลาที่ท่านเก็บตัวอย่างไปตรวจ ในขณะที่เกษตรกรใช้น้ำที่มีสารหนูในการเกษตรทุกวัน เกษตรกรมิได้หยุดใช้น้ำและรอผลการตรวจ 
• ท่านยังคงมุ่งทำงานแค่แม่น้ำกกเท่านั้น ทั้งที่ความเป็นจริงยังมีพื้นที่เกษตรในลุ่มน้ำสาย รวก และโขง ที่เกษตรกรยังคงใช้น้ำมีสารโลหะหนักทำการเกษตรเช่นเดียวกัน ท่านจะยืนยันกับเกษตรกรในลุ่มน้ำสาย รวก และโขงอย่างไร 

ด้านนายบัณรส บัวคลี่ สภาลมหายใจภาคเหนือ โพสต์ข้อความขอหน่วยงานวิชาการและหน่วยงานรัฐอื่นช่วยตรวจสอบ “เพราะเดิมพันนี้สูงมาก” หากมีสารหนูตกค้างผลผลิตในอนาคต มันจะล่มสลายทั้งลุ่มน้ำ การปรับปรุงดินเพียงอย่างเดียว เพียงพอหรือไม่สำหรับกรรมวิธีนาข้าว

ทำไมถึงแนะนำให้ปรับ pH ดินเพียงอย่างเดียว  มันเพียงพอจัดการกับความแตกต่างของรูปแบบและพฤติกรรมสารหนูแบบต่างๆ เช่น * Arsenite (As(III)) และ Arsenate (As(V)) แค่ไหน  ใช่หรือไม่ที่  Arsenite (As(III)) มักจะมีความเป็นพิษสูงกว่า v และเคลื่อนย้ายได้ง่ายกว่าในสภาพที่ไม่มีออกซิเจน โดยเฉพาะในนาข้าวที่น้ำขัง

เกษตรจังหวัด ให้ชาวนาปรุงดินก่อน ถามว่า ควรจะบอกละเอียดขึ้นมั้ย ในแง่ความถี่ ทำครั้งเดียวปลอดภัย อยู่ยาวถึงเก็บเกี่ยวเลยใช่ไหม จริงหรือไม่ที่ สารหนูในน้ำจะถูกนำเข้าสู่ดินอย่างต่อเนื่อง: หากแหล่งน้ำที่ใช้ในการทำนายังคงมีสารหนูเกินมาตรฐาน การปรับปรุงดินเพียงครั้งเดียวตอนต้นจะยันได้ยาวนานแค่ไหน เพราะสารหนูจะถูกเติมเข้ามาในระบบเรื่อยๆ

.

“ในทางวิชาการพืช ข้าวเป็นพืชที่ดูดซึมสารหนูได้ค่อนข้างสูง โดยเฉพาะอย่างยิ่งในสภาพนาข้าวที่มีน้ำขัง (anaerobic conditions) สภาพเช่นนี้จะส่งเสริมให้ Arsenate (As(V)) เปลี่ยนเป็น Arsenite (As(III)) ซึ่งเป็นรูปแบบที่เคลื่อนย้ายได้ง่ายและเป็นพิษมากกว่า และพืชจะดูดซึมเข้าไปสะสมในเม็ดข้าวได้”

ความน่ากังวลเหล่านี้ ควรที่มีหน่วยวิชาการตรวจสอบยืนยัน เพื่อสรุปว่า เราควรมีประกาศมาตรการเพิ่มเติมอีกมั้ย อย่างเช่น 

* การบำบัดน้ำก่อนใช้ (Water Treatment): ออกแบบตกตะกอน หรือ กรองด้วยวิธีง่าย 

 * การจัดการน้ำในนาข้าว (Water Management): เช่นให้น้ำแบบสลับเปียกสลับแห้ง (Alternate Wetting and Drying - AWD):  หรือเร่งรัดวิจัยการทำนาแบบไร่น้ำขังตลอดเวลา รองรับสถานการณ์สารพิษปนเปื้อนที่ยืดเยื้อ ขอหน่วยอื่นช่วยขยับหน่อยเถอะครับ ก่อนจะสายเกินไป