จีนควบคุมแร่หายากเมียนมา เครื่องมือสู้สหรัฐฯ คนไทยรับกรรม?

Reuters รายงานถึงการค้นพบแหล่งแร่หายากแห่งใหม่ในรัฐฉาน ทางตะวันออกของเมียนมา ใกล้พรมแดนไทย โดยมีกองกำลังติดอาวุธที่ได้รับการสนับสนุนจากปักกิ่งเข้ามาคุ้มครอง เพื่อให้จีนสามารถควบคุมแร่ธาตุเหล่านี้ ซึ่งเป็นหนึ่งในเครื่องมือต่อรองที่สำคัญในสงครามการค้ากับสหรัฐอเมริกา รายละเอียดบทบาทของกองกำลังติดอาวุธและเส้นทางการส่งออกแร่หายากนี้ได้รับการรายงานโดยรอยเตอร์สเป็นครั้งแรก

บทบาทของกองทัพสหรัฐว้า (UWSA) และความเชื่อมโยงกับจีน

แหล่งข่าวสี่รายระบุว่า เหมืองเหล่านี้ดำเนินการภายใต้การคุ้มครองของกองทัพสหรัฐว้า (United Wa State Army - UWSA) ซึ่งเป็นหนึ่งในกลุ่มติดอาวุธที่ใหญ่ที่สุดในรัฐฉาน UWSA มีความเชื่อมโยงทางการค้าและการทหารกับจีนมาอย่างยาวนาน 

ตามข้อมูลของ U.S. Institute of Peace ซึ่งเป็นองค์กรไม่แสวงผลกำไรด้านการแก้ไขความขัดแย้ง Ye Myo Hein นักวิจัยอาวุโสจากสถาบันสันติภาพเอเชียตะวันออกเฉียงใต้กล่าวว่า UWSA ทำหน้าที่เป็นเครื่องมือสำคัญสำหรับจีนในการรักษาอิทธิพลเชิงกลยุทธ์ตามแนวชายแดนเมียนมา-จีน และใช้ขยายอิทธิพลเหนือกลุ่มติดอาวุธชาติพันธุ์อื่น ๆ

กองทัพ UWSA มีกำลังพลระหว่าง 30,000 ถึง 35,000 นาย พร้อมอาวุธที่ทันสมัยซึ่งส่วนใหญ่มาจากจีน พวกเขายังคอยเฝ้าระวังพื้นที่ทำเหมือง โดย Leng Harn สมาชิก SHRF ระบุว่าผู้คนไม่สามารถเข้าออกพื้นที่ได้อย่างอิสระหากไม่มีบัตรประจำตัวที่ออกโดย UWSA แม้ UWSA จะมีข้อตกลงหยุดยิงกับกองทัพเมียนมามาอย่างยาวนาน แต่ Jason Towers ผู้อำนวยการประจำเมียนมาของ USIP ชี้ว่าบริษัทและรัฐบาลจีนมองว่าพื้นที่ของว้ามีความมั่นคงมากกว่าส่วนอื่น ๆ ทางตอนเหนือของพม่า

การพัฒนาและตำแหน่งของแหล่งแร่หายากใหม่

ภาพถ่ายดาวเทียมที่ Reuters ตรวจสอบพบพื้นที่โล่งกลมขนาดใหญ่แห่งแรกในป่าบนเนินเขาของรัฐฉาน ห่างจากชายแดนไทยประมาณ 30 กม. (18.6 ไมล์) ในเดือนเมษายน 2023 โดยภายในเดือนกุมภาพันธ์ 2025 ซึ่งเป็นช่วงเวลาไม่นานหลังจากเหมืองในรัฐคะฉิ่นระงับการทำงาน สถานที่แห่งนี้มีบ่อน้ำชะล้างมากกว่าหนึ่งโหล ซึ่งเป็นบ่อที่มักใช้สกัดแร่หายากชนิดหนัก

ห่างออกไป 6 กม. ข้ามแม่น้ำกก พบพื้นที่โล่งอีกแห่งในภาพถ่ายดาวเทียมตั้งแต่เดือนพฤษภาคม 2024 ซึ่งภายในหนึ่งปีได้กลายเป็นโรงงานที่มีบ่อน้ำชะล้าง 20 บ่อ 

Patrick Meehan อาจารย์จาก University of Manchester ซึ่งศึกษาอุตสาหกรรมแร่หายากของเมียนมาอย่างใกล้ชิดและได้ตรวจสอบภาพถ่ายดาวเทียมของเหมืองในรัฐฉานกล่าวว่า สถานที่เหล่านี้เป็นสิ่งอำนวยความสะดวกขนาดกลางถึงใหญ่ และดูเหมือนจะเป็นแหล่งผลิตที่สำคัญแห่งแรกในประเทศนอกภูมิภาคคะฉิ่นทางตอนเหนือ David Merriman นักวิเคราะห์แร่ธาตุ ผู้ตรวจสอบภาพถ่าย Maxar สองภาพสำหรับรอยเตอร์ส กล่าวว่า โครงสร้างพื้นฐานในเหมืองรัฐฉาน และระดับการกัดเซาะที่สังเกตได้จากภูมิประเทศ บ่งชี้ว่าสิ่งอำนวยความสะดวกเหล่านี้ "ได้มีการผลิตมาแล้วระยะหนึ่ง"

การดำเนินการโดยบริษัทจีนและผลประโยชน์ทางเศรษฐกิจ

บันทึกทางธุรกิจทั่วเมียนมาเข้าถึงได้ยาก ทำให้ Reuters ไม่สามารถระบุความเป็นเจ้าของเหมืองได้อย่างอิสระ อย่างไรก็ตาม พนักงานเหมืองสองคนและสมาชิกสองคนของ Shan Human Rights Foundation (SHRF) ซึ่งเป็นกลุ่มผู้สนับสนุนที่ระบุการมีอยู่ของการดำเนินการนี้ในรายงานเดือนพฤษภาคมโดยใช้ภาพถ่ายดาวเทียม เปิดเผยว่า เหมืองอย่างน้อยหนึ่งแห่งดำเนินการโดยบริษัทจีน โดยมีผู้จัดการที่พูดภาษาจีน 

นอกจากนี้ พนักงานคนหนึ่งซึ่งไม่ประสงค์ออกนาม เปิดเผยว่าสำนักงานแห่งหนึ่งในสองแห่งยังมีโลโก้บริษัทที่เขียนด้วยอักษรจีน

การใช้ผู้ประกอบการชาวจีนในเหมืองรัฐฉานและการขนส่งผลผลิตไปยังจีนสะท้อนถึงระบบที่คล้ายกันในคะฉิ่น ซึ่งพื้นที่ภูเขาหลายแห่งถูกทำให้เสียหายด้วยบ่อน้ำชะล้าง

Neha Mukherjee จาก London-based Benchmark Mineral Intelligence ระบุว่า บริษัทเหมืองแร่ของจีนสามารถผลิตออกไซด์แร่หายากชนิดหนักในเมียนมาได้ถูกกว่าในภูมิภาคอื่นที่มีแหล่งสะสมคล้ายกันถึงเจ็ดเท่า เนื่องจากต้นทุนต่ำและกฎระเบียบที่หย่อนยาน ทำให้ "อัตรากำไรมหาศาล" เธอยังกล่าวเสริมว่า ปักกิ่งควบคุมเทคโนโลยีที่ช่วยให้การสกัดแร่หายากชนิดหนักมีประสิทธิภาพ และจะเป็นเรื่องยากที่จะดำเนินการในเมียนมาหากไม่มีความช่วยเหลือจากจีน

ความสำคัญเชิงกลยุทธ์ในสงครามการค้า

การเข้าถึงแร่หายากมีความสำคัญเพิ่มขึ้นสำหรับปักกิ่ง ซึ่งได้เพิ่มความเข้มงวดในการจำกัดการส่งออกโลหะและแม่เหล็กหลังจากที่ประธานาธิบดีโดนัลด์ ทรัมป์ ของสหรัฐฯ กลับมาทำสงครามการค้ากับจีนในปีนี้ แม้ว่าจีนจะอนุมัติการส่งออกเพิ่มขึ้นเมื่อเร็ว ๆ นี้ และทรัมป์ได้ส่งสัญญาณถึงความคืบหน้าในการแก้ไขข้อพิพาท แต่การเคลื่อนไหวดังกล่าวได้พลิกผันห่วงโซ่อุปทานทั่วโลกที่สำคัญต่อผู้ผลิตรถยนต์ ผู้ผลิตอากาศยาน และบริษัทเซมิคอนดักเตอร์ 

Merriman ชี้ว่าเหมืองในรัฐฉานน่าจะให้ธาตุหายากชนิดเดียวกับเหมืองคะฉิ่น และน่าจะเป็นเป้าหมายหลักในการขุด คือ เทอร์เบียมและดิสโพรเซียม ข้อมูลจาก Shanghai Metals Market แสดงให้เห็นว่าราคาของเทอร์เบียมออกไซด์ได้พุ่งขึ้นกว่า 27% ในช่วงหกเดือนที่ผ่านมา ส่วนราคาดิสโพรเซียมออกไซด์มีความผันผวนอย่างรุนแรง โดยเพิ่มขึ้นประมาณ 1% ในช่วงเวลาเดียวกัน

Mukherjee จาก Benchmark Mineral Intelligence กล่าวว่า การลงทุนในแหล่งแร่หายากของรัฐฉานสามารถเพิ่มอำนาจต่อรองให้กับจีน ท่ามกลางการแย่งชิงแร่ธาตุสำคัญทั่วโลก เธอกล่าวเสริมว่า "หากมีการหยุดชะงักมากมายเกิดขึ้นในคะฉิ่น พวกเขาก็กำลังมองหาแหล่งทางเลือก" และ "พวกเขาต้องการรักษากำลังควบคุมแร่หายากชนิดหนักไว้ในมือ พวกเขาใช้สิ่งนั้นเป็นเครื่องมือเชิงกลยุทธ์"

ทั้งนี้ รัฐฉานส่วนใหญ่ได้รักษาสถานะเป็นกลางจากสงครามกลางเมืองที่ยืดเยื้อ ซึ่งกลุ่มติดอาวุธต่าง ๆ กำลังต่อสู้กับกองทัพเมียนมา การต่อสู้ดังกล่าวได้ส่งผลกระทบต่อพื้นที่เหมืองแร่คะฉิ่นและทำให้ผู้ประกอบการชาวจีนจำนวนมากต้องหยุดงาน 

จีนได้กล่าวซ้ำแล้วซ้ำอีกว่าต้องการความมั่นคงในเมียนมา เนื่องจากมีการลงทุนจำนวนมาก และปักกิ่งได้เข้าแทรกแซงเพื่อหยุดการสู้รบในบางพื้นที่ใกล้ชายแดน

บทความโดย Naw Betty Han, Shoon Naing, Devjyot Ghoshal, Eleanor Whalley and Napat Wesshasartar via Reuters