เมวะกุ (Meiwaku) หลักการที่คนญี่ปุ่นไม่ต้องการ 'สร้างความเดือดร้อน' ให้ใคร

สังคมญี่ปุ่นมี “กฎ” และ “ความคาดหวัง” เกี่ยวกับพฤติกรรมของผู้คนค่อนข้างกว้างและละเอียด สิ่งเหล่านี้มีมานานจนเหมือนกลายเป็นวัฒนธรรม ซึ่งเป็นหลักการพื้นฐานที่ควบคุมพฤติกรรมของผู้คนในที่สาธารณะ ช่วยให้ญี่ปุ่นประเทศที่ปลอดภัยและมั่นคงแบบทุกวันนี้

"เมวะกุ" (Meiwaku) แปลตรงตัวว่า "ความเดือดร้อนรำคาญใจ", "ความไม่สะดวก" หรือ "เป็นภาระแก่ผู้อื่น" ซึ่งเป็นแนวคิดที่กำหนดพฤติกรรมการเข้าสังคมแทบทุกด้านของญี่ปุ่น สังคมญี่ปุ่นให้ความสำคัญกับความกลมกลืนทางสังคม ความเป็นระเบียบเรียบร้อยและความสงบสุขของส่วนรวม มากกว่าความต้องการหรือความสะดวกสบายส่วนตัว

การหล่อหลอมแนวคิดนี้เริ่มต้นตั้งแต่เด็ก ในโรงเรียนญี่ปุ่น เด็ก ๆ จะทำความสะอาดห้องเรียนและเสิร์ฟอาหารกลางวันกันเอง เพื่อเรียนรู้ว่า การกระทำของแต่ละคน ส่งผลต่อส่วนรวม ต่อครอบครัว เพื่อน หรือแม้แต่คนแปลกหน้าอย่างไร สะท้อน “ข้อตกลงทางสังคมร่วมกัน” ของคนญี่ปุ่น 

แก่นของ "เมวะกุ"  คือ การไม่สร้างความเดือดร้อน ลำบากหรือรบกวนคนอื่น ไม่ต่างจากกฎทอง คือ "กระทำต่อคนอื่นอย่างที่คุณอยากให้เขาทำต่อคุณ"

สำหรับนักท่องเที่ยว การเข้าใจคำว่า "เมวะกุ"  จะช่วยให้คุณเข้าสังคมได้ราบรื่นขึ้น และเป็นการแสดงความเคารพต่อวัฒนธรรมท้องถิ่นด้วย

ตัวอย่าง "เมวะกุ" ที่นักท่องเที่ยวมักพลาด

1. มารยาทในระบบขนส่งสาธารณะ

ระบบขนส่งญี่ปุ่นมีคนใช้เป็นล้านต่อวัน ดังนั้นการคำนึงถึงคนอื่นจึงสำคัญมาก

• พูดโทรศัพท์เสียงดัง (จริง ๆ แล้วการโทรบนรถไฟแทบทั้งหมดถือว่าไม่เหมาะสม ควรปิดเสียงโทรศัพท์และงดการพูดคุยเสียงดัง)
• รับประทานอาหารหรือเครื่องดื่มบนรถไฟ (ยกเว้นรถไฟทางไกล หรือ Shinkansen บางประเภท)
• วางกระเป๋าเกะกะเกินพื้นที่ หรือการขยับตัวโดยไม่ระมัดระวังอาจสร้างปัญหาใหญ่ได้

2. มารยาทการถ่ายรูป อย่าเป็น “นักท่องเที่ยวแบบนั้น”

โซเชียลมีเดียทำให้คนถ่ายรูปมากขึ้น แต่บางครั้งก็มากเกินไปจนละเมิดคนอื่น เช่นพื้นที่ท่องเที่ยวอย่าง กิออนเกียวโต ถึงขนาดต้องตั้งข้อจำกัดด้านการถ่ายภาพ เพราะได้รับผลกระทบโดยตรงจากนักท่องเที่ยว การกระทำที่ควรงดเว้นคือ

• ถ่ายรูปบุคคลอื่นโดยไม่ได้รับอนุญาต รวมถึงการถ่ายขวางทางเดินเพื่อหามุมสวย ๆ
• ถ่ายในเขตห้ามถ่าย เช่น ศาลเจ้า วัด หรือระหว่างพิธีกรรม
• ถ่ายรูปเด็ก นี่คือ "เมวะกุ" ขั้นร้ายแรง! เราอาจเอ็นดูความน่ารัก แก้มแดง ของเด็กญี่ปุ่น แต่การถ่ายรูปโดยพลการถือเป็นการรบกวนความเป็นส่วนตัวอย่างยิ่ง จนถึงขั้นที่ครูต้องถือป้ายเตือน “ห้ามถ่ายรูปเด็ก” เป็นภาษาอังกฤษ

3. เคารพเวลา เบี้ยวนัด มาสาย

เมวะกุ ไม่ใช่ “กฎเคร่งครัด” ที่ไร้เหตุผล แต่มาจากความปรารถนาที่จะทำให้ทุกคนอยู่ร่วมกันอย่างสบายใจ ช่วยให้ทุกอย่างในชีวิตประจำวันดำเนินไปอย่างราบรื่น

• การเบี้ยวนัด/มาสาย ถือเป็นเมวะกุร้ายแรง โดยเฉพาะการ เบี้ยวการจองร้านอาหาร ร้านเล็ก ๆ หลายแห่งในญี่ปุ่นเตรียมวัตถุดิบล่วงหน้าตามจำนวนที่จอง การยกเลิกในนาทีสุดท้ายสร้างภาระและเสียหายต่อธุรกิจและลูกค้าคนอื่นอย่างมาก
• เคารพเวลา Check-in / Check-out ปฏิบัติตามกฎเวลาของที่พัก/โรงแรมอย่างเคร่งครัด

4. เมนูอาหารไม่ถูกปาก ขอปรับนี่นิด นู้นหน่อย

ร้านอาหารญี่ปุ่นภูมิใจในเมนูเฉพาะทางที่ทำอย่างเชี่ยวชาญ บางร้านใช้เวลาหลายสิบปีในการพัฒนารสชาติ แต่นักท่องเที่ยวบางคนอาจไม่ถูกปาก การขอปรับเปลี่ยนเมนูถือเป็นการรบกวนเช่นกัน เช่น

• ร้องขอให้พ่อครัวเปลี่ยนส่วนผสม
• สั่งของที่ไม่มีในเมนู ให้จัดให้เป็นพิเศษ
• บอกพ่อครัว “ให้ทำแบบที่ประเทศฉันกินกัน”

แม้อาจเป็นเรื่องปกติในบางประเทศ แต่ในญี่ปุ่นถือว่าเป็นการรบกวน โดยเฉพาะร้านเล็ก ๆ ที่มีพนักงานแค่ 1–2 คน ทุกเมนูถูกคิดมาอย่างละเอียดการขอพิเศษอาจทำให้ระบบในครัวเสียจังหวะโดยไม่จำเป็น

วิธีที่ดีที่สุดคือ เชื่อมั่นในฝีมือร้าน หรือ เปลี่ยนไปร้านที่ตรงรสนิยมคุณมากกว่า

5. ช้อปปิ้งและบริการในร้านค้า : ไม่ควรถามคำถามยืดยาวเกินจำเป็น , เรียกร้องบริการพิเศษ เพราะญี่ปุ่นมุ่งให้ทุกอย่างไหลลื่นสำหรับลูกค้าทุกคน ไม่ใช่ให้ลูกค้าคนใดคนหนึ่งได้รับ “สิทธิพิเศษ” เป็นพิเศษ

6. การทิ้งขยะนอกถัง หรือคัดแยกขยะไม่ถูก : สร้างภาระในการทำความสะอาดและการจัดการขยะให้แก่พนักงานหรือเพื่อนบ้าน

วิธีแก้ เมื่อพลาด “เมวะกุ” ไปแล้ว ต้องขอโทษอย่างจริงใจ

เนื่องจากแนวคิดนี้ถูกฝังรากลึกในจิตสำนึก การกระทำใดที่ก่อให้เกิดความไม่สะดวก แม้เพียงเล็กน้อย ก็ควรกล่าวขอโทษอย่างจริงใจ และแสดงความรับผิดชอบที่ทำให้คนอื่นต้องเดือดร้อน (รับภาระ) และแสดงให้เห็นถึงความพยายามอย่างเต็มที่เพื่อ ไม่ให้เกิดเรื่องแบบนี้ขึ้นอีก หรือจะพยายามแก้ไขสถานการณ์โดยเร็วที่สุด

การตระหนักถึง “เมวะกุ”  คือก้าวแรกสู่การเป็นพลเมืองที่มีความรับผิดชอบอย่างแท้จริง การเข้าใจแนวคิดนี้จึงเป็นกุญแจสำคัญในการสร้างความประทับใจและเชื่อมโยงทางวัฒนธรรมได้อย่างลึกซึ้ง

คุณไม่จำเป็นต้องเป็นผู้เชี่ยวชาญวัฒนธรรมญี่ปุ่น เพียงแค่มีความใส่ใจขั้นพื้นฐาน การมีมารยาทและรู้จักกาละเทศะ  เช่นการรอคิวอย่างสงบ การพูดค่อย ๆ หรือการไม่รบกวนพื้นที่ส่วนรวม เริ่มตั้งแต่สิ่งเล็ก ๆ ทำให้ชินและติดเป็นนิสัย แค่นี้ก็ช่วยให้บ้านเมืองมีระบบระเบียบอย่างน่าทึ่ง

ที่มา : Japan Travel Pros