ฟื้นคืนชื่อ "พระคลังข้างที่" หลัง 200 ปี สภาฯ พิจารณา 28 พ.ค.

28 พฤษภาคม 2568 จะเป็นวันที่มีนัยสำคัญทางประวัติศาสตร์ เมื่อสภาผู้แทนราษฎรจะพิจารณาร่างพระราชบัญญัติเปลี่ยนชื่อ "สำนักงานทรัพย์สินพระมหากษัตริย์" กลับเป็น "สำนักงานพระคลังข้างที่" ซึ่งเป็นการฟื้นคืนชื่อเดิมที่มีอายุกว่า 150 ปี

ย้อนรอยประวัติศาสตร์: จากพระคลังข้างที่สู่สำนักงานทรัพย์สินฯ

"กรมพระคลังข้างที่" เกิดขึ้นครั้งแรกในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว (รัชกาลที่ 5) แต่ที่มาของแนวคิด "พระคลังข้างที่" มีรากฐานย้อนไปถึงรัชสมัยที่ 3 ตามหลักฐานทางประวัติศาสตร์ 

ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว (รัชกาลที่ 3) เป็นยุคที่การค้าขายกับต่างประเทศเจริญก้าวหน้าขึ้นอย่างมาก จึงได้ทรงเก็บสะสมกำไรที่ได้จากการค้าสำเภา ซึ่งเป็นพระราชทรัพย์ส่วนพระองค์ ไว้ในถุงผ้าสีแดงซึ่งเรียกกันว่า "เงินถุงแดง" ไว้ข้างพระแท่นที่บรรทม เรียกว่า "เงินข้างที่"

เงินถุงแดงนี้ได้แสดงบทบาทสำคัญในการรักษาเอกราช ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว (รัชกาลที่ 5) ได้เกิดเหตุวิกฤตการณ์ ร.ศ.112 (พ.ศ. 2426) ที่สยามเกิดกรณีพิพาทกับฝรั่งเศสจึงได้นำเงินถุงแดงมาสมทบเพื่อเป็นการชดใช้ค่าเสียหายและค่าประกันแก่ฝรั่งเศส จนสามารถรักษาเอกราชอธิปไตยของชาติไว้ได้

ไทม์ไลน์การเปลี่ยนชื่อหน่วยงานพระคลังข้างที่

พ.ศ. 2350-2396 | รัชกาลที่ 3

"เงินถุงแดง" ข้างพระแท่นที่บรรทม

ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว (รัชกาลที่ 3) การค้าขายกับต่างประเทศเจริญก้าวหน้าขึ้นอย่างมาก จึงได้ทรงเก็บสะสมกำไรที่ได้จากการค้าสำเภาซึ่งเป็นพระราชทรัพย์ส่วนพระองค์ไว้ในถุงผ้าสีแดงซึ่งเรียกกันว่า "เงินถุงแดง" ไว้ข้างพระแท่นที่บรรทม เรียกว่า "เงินข้างที่"

พ.ศ. 2433 | รัชกาลที่ 5

กรมพระคลังข้างที่

พระคลังข้างที่ได้รับการจัดตั้งเป็นองค์กรอิสระ อย่างเป็นทางการ ในปี พ.ศ. 2433 ในสมัยรัชกาลที่ 5 มีการแบ่ง "พระราชทรัพย์ส่วนพระองค์" แยกออกจากส่วน "เงินแผ่นดิน" อย่างชัดเจน โดยพระราชทรัพย์ส่วนพระองค์อยู่ในความดูแลของกรมพระคลังข้างที่ ส่วนเงินแผ่นดินอยู่ในความดูแลของกรมพระคลังมหาสมบัติ

พ.ศ. 2475 | การปฏิวัติสยาม

สำนักงานพระคลังข้างที่

ต่อมา หลังการปฏิวัติสยาม พ.ศ. 2475 กรมพระคลังข้างที่ถูกลดบทบาทมาเป็น "สำนักงานพระคลังข้างที่" อยู่ภายใต้การดูแลของนายกรัฐมนตรีโดยตรง

พ.ศ. 2479 | คณะราษฎร

สำนักงานทรัพย์สินส่วนพระมหากษัตริย์

ต่อมา เมื่อวันที่ 5 มิถุนายน 2480 ได้มีการออก พระราชบัญญัติจัดระเบียบทรัพย์สินฝ่ายพระมหากษัตริย์ พ.ศ. 2479 ได้มีการเปลี่ยนชื่อหน่วยงานเป็น "สำนักงานทรัพย์สินส่วนพระมหากษัตริย์" ตามความในพระราชบัญญัติจัดระเบียบทรัพย์สินฝ่ายพระมหากษัตริย์ พ.ศ. 2479

พ.ศ. 2491 | หลังรัฐประหาร 2490

การปรับแก้หลังการคืนอำนาจ

ภายหลังการรัฐประหารเมื่อ 8 พฤศจิกายน 2490 และในวันที่ 13 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2491 รัฐบาลก็ได้ทำการแก้ไขพระราชบัญญัติจัดระเบียบทรัพย์สินฝ่ายพระมหากษัตริย์อีกครั้ง โดย พ.ร.บ.จัดระเบียบทรัพย์สินส่วนพระมหากษัตริย์ ฉบับปี 2491 นี้สาระสำคัญคือการตั้ง "สำนักงานทรัพย์สินส่วนพระมหากษัตริย์" เพื่อดูแลทรัพย์สินส่วนพระมหากษัตริย์แทนที่กระทรวงการคลัง และแก้ไขให้การจัดการทรัพย์สินส่วนพระองค์นั้นไปเป็นตามพระราชอัธยาศัย

พ.ศ. 2561 | สภานิติบัญญัติแห่งชาติ

สำนักงานทรัพย์สินพระมหากษัตริย์

วันที่ 3 พฤศจิกายน 2561 ราชกิจจานุเบกษาประกาศใช้ "พ.ร.บ.จัดระเบียบทรัพย์สินพระมหากษัตริย์ พ.ศ. 2561" เปลี่ยนชื่อใหม่เป็น "สำนักงานทรัพย์สินพระมหากษัตริย์" มีฐานะเป็นนิติบุคคล เป็นหน่วยงานในพระมหากษัตริย์ มีหน้าที่จัดการ ดูแลรักษา จัดหาผลประโยชน์ และดำเนินการอื่นใดอันเกี่ยวกับทรัพย์สินพระมหากษัตริย์ตามที่จะทรงมอบหมาย

พ.ศ. 2568 | การฟื้นคืนชื่อเดิม

สำนักงานพระคลังข้างที่

วันที่ 28 พฤษภาคม 2568 สภาผู้แทนราษฎรจะพิจารณาร่างพระราชบัญญัติเปลี่ยนชื่อ "สำนักงานทรัพย์สินพระมหากษัตริย์" กลับเป็น "สำนักงานพระคลังข้างที่" เพื่อเป็นการสืบทอดประวัติความเป็นมาให้สอดคล้องกับโบราณราชประเพณี

รวมศูนย์อำนาจการบริหารพระราชทรัพย์

นอกจากการเปลี่ยนชื่อแล้ว ร่างพระราชบัญญัตินี้ยังมีการปรับโครงสร้างที่สำคัญ มีการรวมกิจการของสำนักพระราชวังเฉพาะในส่วนที่เกี่ยวกับสำนักงานพระคลังข้างที่ เดิมเข้ามาบริหารจัดการไปด้วย

ซึ่งเป็นไปตามหลัก 'การจัดการการเงิน' เพราะสำนักงานทรัพย์สินพระมหากษัตริย์ (ที่เปลี่ยนเป็นชื่อสำนักงานพระคลังข้างที่) นั้นมีความชำนาญมากกว่า มีบุคลากรพร้อมกว่า สามารถตอบสนองกับภารกิจของสำนักได้มีประสิทธิภาพมากกว่าเดิม

การเปลี่ยนชื่อครั้งนี้เป็นส่วนหนึ่งของการปรับปรุงกฎหมายที่มีความต่อเนื่องมายาวนาน ต่อมามีการปรับปรุงและยกเลิก พ.ร.บ.จัดระเบียบทรัพย์สินฝ่ายพระมหากษัตริย์ อีก 3 ครั้ง เพื่อให้เกิดความเหมาะสม จนกระทั่งล่าสุดได้เปลี่ยนชื่อเป็น "สำนักงานทรัพย์สินพระมหากษัตริย์" ตามความใน พ.ร.บ.จัดระเบียบทรัพย์สินพระมหากษัตริย์ พ.ศ.2561

การเปลี่ยนแปลงสำคัญในร่างกฎหมายใหม่ประกอบด้วย:

• การเปลี่ยนชื่อตำแหน่ง: แก้ไขคำว่า 'คณะกรรมการทรัพย์สินพระมหากษัตริย์' เป็น 'คณะกรรมการพระคลังข้างที่', แก้ไขคำว่า 'กรรมการทรัพย์สินพระมหากษัตริย์' เป็น 'กรรมการพระคลังข้างที่' และแก้ไขคำว่า 'ผู้อำนวยการทรัพย์สินพระมหากษัตริย์' เป็น 'ผู้อำนวยการพระคลังข้างที่'
• การโอนย้ายกิจการ: ย้ายกิจการทั้งหมดของสำนักงานทรัพย์สินพระมหากษัตริย์มาเป็นของสำนักงานพระคลังข้างที่

การฟื้นคืนชีพ "สำนักงานพระคลังข้างที่”

การฟื้นคืนชื่อ "สำนักงานพระคลังข้างที่" ในวันที่ 28 พฤษภาคม 2568 เป็นมากกว่าการเปลี่ยนแปลงเชิงสัญลักษณ์ มันคือการเชื่อมโยงเส้นใยแห่งเวลาที่ขาดตอนไปกว่า 200 ปี

คำว่า "ข้างที่" ซึ่งหมายถึง "ข้างเตียง" ยังคงเป็นเครื่องเตือนใจว่า ทรัพยากรที่มีค่าที่สุดคือสิ่งที่พร้อมใช้เมื่อจำเป็น ไม่ใช่สิ่งที่ถูกเก็บไว้ไกลๆ หรือใช้ยาก และหากประเทศชาติต้องเผชิญกับวิกฤติอีกครั้ง "พระคลังข้างที่" ก็จะพร้อมที่จะเป็น "หลักค้ำยันชาติ" อีกครั้งหนึ่ง เช่นเดียวกับที่เคยเป็นมาในอดีต