ขนส่งสาธารณะ กับ สังคมผู้สูงอายุ ไทยพร้อมแค่ไหน เมื่อเทียบกับต่างประเทศ

ประเทศไทย เข้าสู่การเป็น สังคมผู้สูงอายุ (Aging Society) คือ สังคมที่มีสัดส่วนของผู้สูงอายุหรือประชากรที่มีอายุ 60 ปี ขึ้นไป อย่างเต็มตัว ตั้งแต่ พ.ศ. 2564ซึ่งมี สัดส่วนของจำนวนผู้สูงอายุจะเพิ่มขึ้นไปถึงร้อยละ 20-30 เปอร์เซ็นต์

ซึ่งเป็นความท้าทายที่สังคมโดยรวมต้องเผชิญร่วมกัน ทั้งในส่วนของการเตรียมพร้อมด้านนวัตกรรม เพื่อสอดรับการวิถีชีวิตที่เอื้อต่อ ผู้สูงอายุ และระบบที่เอื้อต่อการใช้ชีวิตของ ผู้สูงอายุ ทั้งในเรื่อง อาชีพ การเข้าถึงเทคโนโลยี ชีวิตประจำวัน ที่เกี่ยวข้องกับการกินอยู่-การเดินทาง ซึ่งมีหลายคนที่ต้องพึ่งพาระบบขนส่งมวลชน ในการเดินทางเพื่อการทำงานหรือกิจธุระส่วนตัว หันมามองรถเมล์ไทยที่เพิ่งเริ่มต้นเปลี่ยนมือจากการดูแลของ องค์การขนส่งมวลชนกรุงเทพ มาอยู่ภายใต้การจัดการของกระทรวงการคมนาคม

จากบทความเรื่อง รูปแบบการเดินทางและขนส่งสาธารณะกับสังคมผู้สูงอายุ ของวิทยากรชำนาญพิเศษ อาริยา สุขโต ได้เปรียบเทียบข้อมูลรูปแบบ การขนส่งสาธารณะโดยเฉพาะรถเมล์ ซึ่งถือเป็นขนส่งสาธารณะหลักของกรุงเทพฯ เมืองหลวงที่มีจำนวนประชากรมากที่สุดในประเทศถึง 5,527,994 คน (ตามประกาศราชกิจจานุเบกษาเมื่อ 19 ม.ค. 65) ซึ่งเป็นประชากรที่มีอายุมากกว่า 60 ปี รวมแล้ว 1,175,552 คน (สำนักบริหารการทะเบียน กรมการปกครอง)

ข่าวที่เกี่ยวข้อง

• Turtle Gym ฟิตเนสสำหรับผู้สูงวัย ออกแรงไม่ได้ดั่งใจ...ไม่ใช่ปัญหา

• รวม 5 อินฟลูเอนเซอร์ สูงวัย หลายสไตล์ ทั้งสายแฟชั่น สายคุกกิ้ง และสายเกมเมอร์

• Dear My Friends ซีรีส์เกาหลี สะท้อนสังคม Aging Society ได้ซาบซึ้ง อบอุ่นใจ

ทั้งนี้ผู้สูงอายุในวัยดังกล่าว ส่วนใหญ่เกษียณจากงานประจำ ทำให้เป็นวัยที่มีเวลา การดูแลสุขภาพของแต่ละคนที่แตกต่างกัน อาจทำให้เป็นอุปสรรคในใช้ชีวิตประจำวัน โดยเฉพาะการเดินทาง บางคนมีรถยนต์ส่วนตัวแต่ก็มีผู้สูงอายุหลายคนที่ต้องพึ่งพาขนส่งสาธารณะ เนื่องด้วยลักษณะครอบครัวเดี่ยวในยุคปัจจุบันทำให้ไม่มีลูกหลานดูแลใกล้ชิด แต่การที่สามารถดูแลการเดินทางจัดการด้วยตัวเอง นอกจากความสะดวกยังสร้างคุณค่าที่ดีทางใจ ไม่รู้สึกเป็นภาระให้ลูกหลาน อยากไปเยี่ยมเยียนเพื่อนฝูง หรือ ไปโรงพยาบาลตามหมอนัด ได้ด้วยตัวเอง ซึ่งเป็นเรื่องที่สังคมไทยควรเตรียมความพร้อมสำหรับประชากรกลุ่มใหญ่ของประเทศโดยเฉพาะในเมืองหลวง ถึงแม้จะมีตัวเลือกมากที่สุดในประเทศแต่ก็ยังมีข้อจำกัดและข้อควรระวังสำหรับผู้สูงอายุในการใช้งาน  

ข้อควรระวังแต่ละรูปแบบการเดินทางของผู้สูงอายุ 

• การเดินทางด้วยรถโดยสารประจำทาง

หลีกเลี่ยงการนั่งหลับบนรถประจำทาง เพราะเมื่อรถหยุดหรือลดความเร็วอย่างรวดเร็วหรือหักเลี้ยวกะทันหัน อาจก่อให้เกิดอันตรายขอความช่วยเหลือจากผู้อื่นถ้ากังวลเรื่องการทรงตัวในการก้าวขึ้น-ลงรถโดยสาร

• การขับรถยนต์ส่วนตัว

เป็นความอิสระและแสดงถึงการพึ่งพาตัวเองได้ แต่ผู้สูงอายุที่มีความเสื่อมสภาพของร่างกาย ความว่องไวในการตอบสนองต่อเหตุการณ์คับขันที่ช้าลง โดยในไทยยังไม่มีการกำหนดอายุของผู้ขับขี่ แต่ในต่างประเทศมีการกำหนดให้ผู้ที่มีอายุ70 ปีขึ้นไปจะต้องมาทดสอบร่างกายเพิ่มเติมทุก ๆ 3 ปี

โรคที่ส่งผลกระทบต่อการขับรถยนต์มีอะไรบ้าง

โรคที่ส่งผลกระทบต่อการขับรถยนต์ เช่น 

• โรคเกี่ยวกับกับดวงตา ต้อหิน จอประสาทตาเสื่อม
• โรคสมองเสื่อม ทำให้เกิดอาการหลงลืม หลงทาง และการตัดสินใจ
• โรคอัมพฤกษ์จากโรคหลอดเลือดสมอง ท าให้เกิดภาวะแขนขาอ่อนแรง จนไม่มีแรงพอจะเหยียบคันเร่งเบรกหรือการเปลี่ยนเกียร์
• โรคพาร์กินสัน มีอาการแข็งเกร็ง มือสั่น เท้าสั่น
• โรคลมชัก เป็นโรคที่อาจพบในผู้สูงอายุ ซึ่งก่อให้เกิดภาวะชัก เกร็ง กระตุก ไม่รู้สึกตัว

นโยบายที่เอื้อต่อการเดินทางด้วย ขนส่งสาธารณะ ของไทย สำหรับผู้สูงอายุมีอะไรบ้าง 

สิทธิการลดหย่อนที่เอื้อต่อการเดินทางของผู้สูงอายุ มีอะไรบ้าง ตามพระราชบัญญัติผู้สูงอายุ พ.ศ. 2546 โดยผู้สูงอายุต้องแสดงบัตรประจำตัวประชาชนกับเจ้าหน้าที่ก่อนใช้บริการ มีดังนี้ 

• รถโดยสารประจำทาง ขสมก. ส่วนลดร้อยละ 50 (รถปรับอากาศไม่รวมค่าธรรมเนียม)
• รถทัวร์ (บขส.) จะได้รับส่วนลดร้อยละ 50 ของราคาค่าโดยสารที่ใช้บริการไม่รวมค่าธรรมเนียมเฉพาะรถโดยสารของ บขส. เท่านั้น
• รถไฟฟ้าใต้ดิน MRT สำหรับผู้สูงอายุที่มีอายุตั้งแต่ 65 ปีขึ้นไป ได้รับส่วนลดร้อยละ 50 ของค่าโดยสารปกติในทุกเส้นทาง
• รถไฟฟ้า BTS บัตรแรบบิทสำหรับผู้สูงอาย ส่วนลดค่าโดยสารร้อยละ 50
• รถไฟฟ้าแอร์พอร์ตลิงก์ บัตร Senior Citizen Smart Pass จะได้รับส่วนลดค่าโดยสารร้อยละ 50
• รถไฟ สิทธิโดยสารครึ่งราคา ระหว่างวันที่ 1 มิถุนายน–30 กันยายน ของทุกปี
• เรือ มีส่วนลดค่าโดยสารร้อยละ 50 สำหรับเรือประจำทางในแม่น้ำเจ้าพระยา ทั้งเรือด่วนเจ้าพระยาเรือในคลองแสนแสบ และเรือข้ามฟาก 

โครงการนำร่องในการบริการขนส่งสาธารณะสำหรับผู้สูงอายุของประเทศไทย 

• โครงการทดลองเดินรถสำหรับผู้พิการและผู้สูงอายุที่ใช้รถเข็นวีลแชร์ ในพื้นที่กรุงเทพมหานครโดย บริษัท กรุงเทพธนาคม จำกัดสำหรับผู้พิการ และผู้สูงอายุที่ใช้รถเข็นวีลแชร์ มีรถให้บริการผู้พิการและผู้สูงอายุที่ใช้รถเข็น จำนวน 30 คัน
• บริการรับส่งเพื่อการเข้าถึงบริการทางการแพทย์ โครงการรถเมล์สายสุขภาพ โรงพยาบาลขุนหาญ เพื่อนำคนไข้ไม่ฉุกเฉินกลุ่มส่งต่อโรงพยาบาลศรีสะเกษแก้ปัญหา คนไข้สูงอายุที่ไม่เดินทางไปรักษา ไม่พบแพทย์ตามนัด ทำให้การรักษาไม่เป็นไปอย่างต่อเนื่อง เนื่องจากความยากลำบากในการเดินทาง โดยเฉพาะในต่างจังหวัดที่ลูกหลานในครอบครัวไม่สะดวกหรืออยู่ห่างไกล ไม่สามารถพาไปโรงพยาบาลได้ โครงการนี้สามารถแก้ปัญหาาคนไข้ไม่ไปตามนัดของแพทย์ได้เกือบ 100 เปอร์เซ็นต์ เพิ่มความสะดวกและลดค่าใช้จ่ายในการเดินทาง เพียงรอบละ 50 บาท

กรณีศึกษาจากต่างประเทศที่สามารถนำมาปรับใช้ให้เกิดขึ้นใน สังคมผู้สูงอายุ ของประเทศไทย ตัวอย่างเช่น 

ประเทศญี่ปุ่น 

ผู้สูงอายุจำนวนมากเดินทางตามลำพัง โดยไม่มีลูกหลานดูแล และใช้บริการรถบัสประจำทางตามปกติ เนื่องจากเหตุผลและปัจจัย ดังนี้ 

• มีความปลอดภัยสูง เพราะรถที่ให้บริการในโตเกียวส่วนใหญ่เป็นแบบ Non-step bus หรือบัสที่ไม่มีขั้นบันได ช่วยลดปัญหาการก้าวพลาดตกขั้นบันได และยังปรับระดับได้ เอื้อต่อการใช้งานของผู้พิการที่ใช้วีลแชร์ 
• จำนวนที่นั่งและขนาดที่กว้างสำหรับอำนวยความสะดวกแก่ผู้สูงอายุใช้งาน 
• ความตรงเวลา ทำให้คาดเดาการเดินทางให้ตรงเวลาการนัดหมายได้ 
• เส้นทางเดินรถ ผ่านโรงพยาบาลและสถานที่ติดต่อราชการสำคัญรวมถึงธนาคารมักจัดให้อยู่ใกล้กับถนนเส้นหลัก ทำให้ผู้สูงอายุสามารถเดินทางด้วยตัวเองเพื่อทำธุระส่วนตัวโดยลำพัง
• ค่าโดยสาร ส่วนลดสำหรับ  ส่วนผู้สูงอายุที่มีอายุ 70 ปีขึ้นไปจะได้รับสิทธิในการซื้อบัตรโดยสารประจำปีที่ถูกกว่าคนวัยทำงาน โดยจะคำนวณจากฐานรายได้ ประจำปีของแต่ละบุคคล โดยไม่จำกัดเที่ยวรถบัสและสามารถใช้เดินทางโดยรถบัสโดยสารประจำทางทุกสายในโตเกียว

ประเทศบราซิล

• ระบบขนส่งมวลชน BRT (Bus Rapid Transit) หรือ ป้ายรอรถประจำทางที่ได้ทำการออกแบบเป็นรูปทรงกระบอก เอื้อสำหรับผู้พิการและผู้สูงอายุใช้งานรถเมล์ได้ด้วยด้วยเอง มีบันไดหัว-ท้ายของป้ายและเพิ่มระบบไฮโดรลิก สำหรับยกรถเข็นของผู้พิการ ผู้ป่วย ผู้สูงอายุ รถเข็นเด็ก หรือผู้ที่ไม่สามารถขึ้น-ลงบันไดได้อย่างสะดวก

ทั้งนี้เพื่อความเสมอภาคกันทางสังคม ทางบทความได้ยกข้อเสนอแนะสำหรับนำไปพัฒนา ขนส่งสาธารณะในประเทศไทย
โดยควรยึดหลักการออกแบบเพื่อทุกคน (Universal Design) ดังนี้

1. การจัดสภาพแวดล้อม สำรวจและปรับปรุง  ป้ายรถโดยสารประจำทางหรือจุดรับส่ง ให้มีมาตรฐานด้านความปลอดภัยเดียวกันเพื่ออำนวยความสะดวก รวมถึงทางเท้าที่รองรับการใช้งานสำหรับผู้สูงอายุและผู้พิการที่ใช้รถเข็นวีลแชร์ 
2. เงินสนับสนุนและส่วนลดหย่อนค่าโดยสาร 
3. สวัสดิการรถรับ-ส่งของโรงพยาบาล สำหรับผู้สูงอายุในการพบแพทย์ตามนัดหมาย
4. นำเทคโนโลยีมาใช้ ด้วยการส่งเสริม สนับสนุน นวัตกรรมด้านการขนส่งให้พัฒนาเพื่อนำมาใช้ในชีวิตประจำวันได้จริง

ที่มา

บทความรูปแบบการเดินทางและขนส่งสาธารณะกับสังคมผู้สูงอายุ